De meeste vrouwen genieten vooral van seks als de clitoris gestimuleerd wordt. Toch lijkt het in films vaak of seks alleen uit penetratie bestaat. Daarom bedachten twee Britse feministen de ‘clittest’, waarmee ze onderzoeken in welke films wél realistisch vrouwelijk genot te zien is.
Wat de penis is voor de man, is de clitoris voor de vrouw. Dit orgaan bestaat uit het zichtbare ‘knopje’ en uit het ongeveer 10 centimeter lange zwellichaam dat zich uitstrekt in het bekken. De vagina is het bevruchtings- en geboortekanaal en op zichzelf niet zo gevoelig. De clitoris daarentegen heeft achtduizend zenuwuiteinden, twee keer zoveel als de penis. De overgrote meerderheid van vrouwen kan alleen een orgasme krijgen door stimulatie van de clitoris, meestal van buitenaf, heel soms ook van binnenuit.
Deze biologische basiskennis bezit u vast allang, maar heeft u waarschijnlijk niet opgedaan door naar films en series te kijken, want daarin is tussen man en vrouw de penis-in-vaginaseks de norm. En dat is een probleem, stellen Frances Rayner en Irene Tortajada, twee Britse feministen die zich ergeren aan de heteroseksscènes die ze voorbij zien komen op het scherm. In die scènes wordt veelal een verkeerd beeld van het vrouwelijk genot geschapen, namelijk dat de meeste vrouwen na een paar ferme stoten tot een dramatisch hoogtepunt kunnen komen.
Seksuele handelingen waaruit blijkt dat vrouwen voor een orgasme ook stimulatie van de clitoris nodig hebben, worden zelden in beeld gebracht. De clit komt hoogstens in de prelude aan bod, maar figureert nauwelijks in de hoofdakte. En de seks is hoe dan ook voorbij als de man is klaargekomen. Rayner en Tortajada snappen natuurlijk wel dat seks wordt versimpeld en opgeknipt in films, maar het kan allemaal wel een onsje realistischer en gevarieerder. Ze lanceerden daarom een campagne en muntten de ‘clittest’. ‘De clittest viert seksscènes die laten zien dat de clitoris voor de meeste vrouwen een centraal onderdeel is van seksueel genot’, staat op hun website.
Een film of serie, maar ook een boek of liedje, slaagt voor de test als over het bestaan van de clitoris wordt gesproken, als die wordt aangeraakt (bijvoorbeeld orale seks of masturbatie), óf de suggestie wordt gewekt dat ze wordt aangeraakt (hoofd of hand onder lakens). Rayner en Tortajada hopen uiteindelijk dat scriptschrijvers, regisseurs en zelfs acteurs straks bij elke seksscène automatisch even zullen nagaan: komt-ie zo wel door de clittest?
Het populaire kostuumdrama Bridgerton slaagt. De Netflix-serie speelt zich af in de kuise 19de eeuw in Engeland en slaagt onder meer voor de test omdat de hertog van Hastings zijn blozende tegenspeler heimelijk uitlegt hoe ze moet masturberen: ‘Als je alleen bent, kun je jezelf aanraken, overal over je lichaam waar het fijn voelt. Maar vooral tussen je benen.’ Deze hertog draait nog steeds een beetje om de hete brij heen, maar de man erkent tenminste dat er zich ‘iets’ tussen de benen van een vrouw bevindt dat aangeraakt dient te worden voor een fijn gevoel.
In Lady Bird (2017) worden masturbatietechnieken met de douchekop besproken. In The Favourite (2019) raakt Emma Stones personage de vulva van Olivia Colmans personage aan. In de serie Outlander (2014) wordt Claire tenminste drie keer oraal bevredigd.
Het is een kleine greep uit de lijst met clitorisvriendelijke seks die door Rayner en Tortajada wordt bijgehouden op hun website. Veel ‘fails’ staan er niet tussen, want ze willen liever de seksscènes prijzen die het goed doen. Het klassieke seksscript van zoenen, spoor van kleren naar het bed, op-en neerbewegingen onder de lakens en een sigaret toe kent iedereen en Hollywood grossiert daarin, nog steeds. In de komedie The Long Shot (2019) – over een vrouwelijke presidentskandidaat en haar speechwriter – krijgen de personages van Charlize Theron en Seth Rogen gelijktijdig een orgasme na seconden van penetratie en zonder voorspel.
Dit komt niet alleen door mannelijke regisseurs die seks verbeelden met hun mannelijke blik (male gaze), maar ook door de Amerikaanse filmkeuring. Extreem geweld krijgt nu eenmaal sneller een ‘R-rating’ (personen jonger dan 17 mogen de film mogen zien, wel onder begeleiding) dan een fraaie seksscène.
Maar wat is eigenlijk het nut van zo’n clittest? Sinds Rayner en Tortajada vorig jaar de campagne zijn begonnen, krijgen ze veel berichten van jonge vrouwen die lang dachten dat ze niet normaal waren omdat ze masturbeerden of niet klaar konden komen door penetratie. Dat zijn echte problemen, net als de orgasmekloof: vrouwen komen bij heteroseks veel minder vaak klaar dan mannen en 1 op de 10 vrouwen heeft weleens pijn bij het vrijen.
Waarom de pijlen op het het scherm richten als je daaraan iets wilt doen? Omdat seksscènes in de popcultuur onze realiteit beïnvloeden, stellen de twee Britse feministen. Vooral jongeren zouden zich spiegelen aan dat vertekende beeld van seks.
‘De test is absoluut op een terecht punt gebaseerd’, zegt gedragswetenschapper Annemarie van Oosten van de Universiteit van Amsterdam. Zij doet onderzoek naar de invloed van seks in media op het seksuele gedrag van adolescenten. ‘Alles wat je ziet, kan leiden tot een bepaald ‘script’ dat je uitvoert als je seks hebt. Vooral jongeren, met nog weinig ervaring, halen een groot deel van dit script uit de media. Zo is een veelvoorkomende overtuiging dat seks om het genot van de man draait en niet van de vrouw. Dat penetratie direct volgt op zoenen. Dat vrouwen gewillig zijn en dat mannen altijd moeten kunnen presteren.’
‘Uit onderzoek van collega’s blijkt ook dat eenzijdige beeldvorming tot minder seksuele tevredenheid onder jongeren leidt, bij meisjes én bij jongens.’ Meer soorten seks op het scherm is daarom belangrijk, zegt Van Oosten. Ze noemt het eerste seizoen van de Netflix-serie Sex Education als een goed voorbeeld, waarin seks tussen alle genders en leeftijden wordt beoefend en zelfs mag mislukken.
Goed voorbeeld doet dus volgen. Van Oosten plaatst daar wel een kanttekening bij. ‘Als je jongeren vraagt waar ze naartoe gaan als ze seks willen zien, dan noemen ze meestal pornografie.’ Zolang seks wordt afgekeken van films waarin vrouwen het seksobject zijn, heeft het emanciperen van seks in speelfilms maar een gering effect op de praktijk. Of zoals filmrecensent Floortje Smit eerder in de Volkskrant schreef: ‘Mensen halen hun sekslessen niet uit speelfilms. Deden ze dat nog maar.’
Esther Gerritsen schreef het scenario voor Instinct en is de hoofdscenarist van tv-serie Red Light (2020) over prostitutie en vrouwenhandel. Twee projecten van Man Up, het productiebedrijf van Carice van Houten en Halina Reijn dat films en series maakt met meer vrouwelijk perspectief.
In de eerste aflevering van Red Light ligt het personage van Maaike Neuville in bed naast haar man. Zij heeft zin, hij niet. Zij gaat naast hem masturberen – geslaagd! – terwijl hij er geërgerd naast ligt. ‘Het is een kleine scène om hun huwelijk te schetsen’, zegt Gerritsen. ‘Als mannen geen zin hebben, voelen vrouwen zich altijd enorm afgewezen. Dan is het ook weleens leuk een vrouw te zien die de schouders ophaalt en denkt: dan doe ik het zelf wel.’
Heel bewust is ze niet met de clitoris bezig als ze seksscènes schrijft, zegt Gerritsen, wel met variatie. ‘Het lijkt me te vanzelfsprekend voor woorden dat vrouwen klaarkomen door iets anders dan penetratie. Penetratie is ook leuk hoor, maar doe er nog wat andere dingen bij. Anders is het wetenschappelijk gewoon onjuist.’
Volgens Gerritsen zijn filmscripts al rap aan het veranderen. ‘Toen ik jong was heb ik vaak gedacht dat er iets mis met mij was als ik een vrouw na drie keer stoten gillend zag klaarkomen. Want dat gebeurde mij nou nooit. Nu ben ik vooral verbaasd als ik zo’n scène lees of zie. Dat ze nog bestaan!’
En inderdaad, als we nog een blik werpen op theclittest.com, staan daar toch al bijna zeventig films en series op die slagen voor de test. Het gaat dan toch best goed met de reputatie van de clitoris? Frances Rayner heeft de afgelopen 18 maanden inderdaad veel mooie seksscènes gezien, zegt ze in een interview met de Ierse radio. En hoe meer vrouwelijke filmmakers, hoe meer films zullen slagen voor de clittest. Maar waar ze op hoopt, is dat de clitoris er niet alleen even bij het voorspel tussen wordt gemoffeld, zo van: hebben we ook wat voor de dames gedaan. Maar dat het vrouwelijk genot minstens zo belangrijk en vanzelfsprekend wordt als het mannelijk genot. En zo ver is het nog lang niet.
‘Voor mannen valt er óók veel te winnen’, benadrukt Rayner. ‘Want die denken door alle onwetendheid dat er iets mis is met hun penis als een vrouw niet geniet. Uiteindelijk wil iedereen die seks heeft dat de partner een fijne tijd heeft. Daarom zijn er ook zo veel vrouwelijke orgasmes op het scherm. Ze zijn sexy om te zien.’
Hoe staat het er met de Nederlandse seksscènes voor? Niet slecht. In De belofte van Pisa (2019) bijvoorbeeld wordt er onder water gebeft. In De Libi (2019) zit een verwijzing naar vingeren.
Niemand in de stad (2018) slaagt glansrijk. Daarin is de seks ‘gretig’, zoals documentairemaker Michiel van Erp over zijn speelfilmdebuut zegt. ‘Ik vind het raar dat seks in speelfilms vaak een groot geheim is, alsof er een gordijn voor wordt getrokken. De meeste seksscènes die ik zie, lijken niet op hoe ik seks ervaar. In het echt val je wel eens van het bed of je haalt je knie open. Ik wilde per se dat in mijn film de seks er wel realistisch zou uitzien.’
Het resultaat is dat hoofdpersonage Philip Hofman beft, voelt en vingert. Maar ook flauwvalt tijdens een triootje. In het script stond niet zo veel meer dan ‘hier gaan ze neuken’, zegt Michiel van Erp. Het realisme kreeg de regisseur erin door aan de acteurs te vragen: ‘Wat zou jij nu doen?’ Zowel de man als de vrouw kreeg die vraag. ‘Seks moet wel ergens over gaan. Het moet het verhaal dienen, het karakter uitleggen of het dilemma blootleggen. Als die meisjes en jongens seks met elkaar hebben, speelt er iets tussen hen. Dan is het logisch om een acteur bij de invulling van die seksscène te betrekken.’
Van Erp heeft het misschien wel vaker over de seks in Niemand in de stad gehad dan over de plot. Vorige week nog werd hij erover aangesproken. ‘Die acteurs zijn wel heel erg ver gegaan op de set hoor’, zei diegene. ’Je ziet inderdaad een hoop piemels’, zegt Van Erp, ‘maar er gaat toch echt nooit een piemel in een kut. Dat wordt alleen gesuggereerd.’
De serie Normal People, naar de besteller van Sally Rooney, wordt geprezen om de eerlijke en kwetsbare seksscènes met frontaal naakt, blote mannenbillen, langdurige blikken, zichtbare oneffenheden op de huid en dat allemaal zonder een kitscherig aanzwellend orkest eronder. Door personages Connell en Marianne wordt er over instemming en onzekerheid gepraat. Vlak voor Connell Marianne gaat ontmaagden en een condoom omdoet, zegt hij tegen haar: ‘Als het pijn doet, kunnen we altijd stoppen.’
Intimiteitsregisseur Ita O’Brien hielp de twee acteurs een band op te bouwen, zodat ze zich veilig zouden voelen op de set en de seks er realistisch zou uitzien. Er werden twee weken voor uitgetrokken om de intiemste scènes met joggingbroek aan in te studeren. Een hele klus dus, maar met smaak volbracht.
Applaus, zou je zeggen. Toch zakt Normal People voor de clittest omdat er in geen enkele scène iets met de clitoris wordt gedaan. ‘Een gemiste kans’, zegt Rayner daarover in hetzelfde interview met de Ierse radio. Ze is een grote fan van het boek. ‘Maar het feit dat we die scènes zo geweldig vinden, laat zien hoe laag de lat ligt.’
Het tweede seizoen van Sex Education slaagt ook niet voor de clittest. Mevrouw Sands en meneer Hendricks hebben alleen penis-in-vaginaseks en komen tegelijkertijd klaar. Het eerste seizoen slaagt wel, maar krijgt ook commentaar: ‘Veel te veel aandacht voor penetratie.’ In Gloria Bell (2019) zien we eindelijk een keer een blote vrouw van boven de 50 vrijen. Maar nee, hij slaagt niet voor de test: ‘Drie seksscènes en niets anders dan penetratie.’
Er wordt inmiddels dus aan de brave en onrealistische Hollywoodstandaard gerammeld, maar ook vooruitstrevende seksscènes erkennen niet altijd het bestaan van de clitoris. Dit bewijst hoezeer we zijn gesocialiseerd om altijd maar het vrouwelijk genot te onderdrukken, stellen de oprichters van de clittest. Maar het legt ook een manco van de test bloot, namelijk dat hij wat eenzijdig is. Andere aspecten van de verbeelding van seksualiteit, zoals in Normal People, zijn soms minstens zo relevant. Ook met een ongemoeide clitoris kan een seksscène een taboe doorbreken. Zie ook de ongemakkelijke seks in de Nederlandse psychologische thriller Instinct (2019). Die zakt voor de test, maar vertelt een heel ander verhaal over de spanning tussen seks en macht.
Romcomkoning Johan Nijenhuis – Verliefd op Ibiza, Onze jongens in Miami – wilde toen hij twintig jaar geleden begon met films maken juist iets mínder realisme. ‘Ik wilde eerst van de reputatie af dat in Nederlandse films altijd een lelijke seksscène zit. Vaak zag je een paar witte mannenbillen trillen onder een tl-buis, ik vond het altijd vrij onsmakelijk. In Costa (2001) zit bijvoorbeeld nauwelijks een bedscène. In latere films ben ik er wel goede vrijscènes in gaan plakken, maar alleen als die een functie hebben in het verhaal.’
‘Als je een romcom maakt, wil je dat die twee aan het einde samenkomen. Dan helpt het als je aan het publiek kan laten zien dat ze het in bed ook een beetje leuk hebben. Vroeger liepen de zalen vol voor Blue Movie, Wat zien ik en Turks Fruit. Toen had je een seksscène nodig om de zaal vol te krijgen. Inmiddels streamen we porno bij de gigabite onze slaapkamer binnen, voor seks gaat echt niemand meer naar de bioscoop.’
Nijenhuis maakte inmiddels negen romantische komedies, in zes zit een seksscène, twee komen er door de clittest: Rokjesdag (2016) en Zwanger & co (2021), die uitkomt in september. Daarin wordt Merel, gespeeld door Lieke van Lexmond, oraal bevredigd door Luuk, het personage van Waldemar Torenstra. Geslaagd! Maar de cunnilingus wil echter niet vlotten. ‘Je moet je tong platter maken’, zegt Merel. Luuk komt vanonder de lakens vandaag en zegt: ‘We gaan het helemaal anders doen.’ Waarop hij de handen van Merel vastpakt en bovenop op haar klimt. Of ze klaarkomt, zien we niet, maar daar lijkt het wel op af te stevenen.
‘Ik realiseerde me heel goed dat de man hier dominant was in bed’, zegt Nijenhuis. ‘Maar dat was precies wat het personage op dit punt in het verhaal nodig heeft, vond Aliefka Bijlsma, de scriptschrijver. Het personage Merel moest leren loslaten in haar leven en dat deed ze door de seks niet langer te willen beheersen.’
In Onze Jongens in Miami (2020) jaagt Jim Bakkum body rollend en zoenend achter Eva van de Wijdeven aan terwijl beiden steeds meer kledingstukken verliezen. De paringsdans eindigt staand, met Eva’s blote benen om Jims blote heupen. Knappe choreografie, maar het heeft niets met echte seks te maken. En dat hoeft ook niet, vindt Nijenhuis. ‘Voor realiteit gaan mensen niet naar de bioscoop. Guus Meeuwis zong het al: het is een nacht die je normaal alleen in films ziet. Het mag ietsje mooier zijn dan de werkelijkheid.’
En de clitoris dan? ‘Het lastige aan beffen is dat het er heel solistisch uit ziet voor de camera. Je kunt het gezicht van de vrouw in beeld brengen en misschien nog wat non-descript gerommel onder de lakens, maar wil je het samenspel van de partners mooi verbeelden, dan kun je toch beter die twee hoofdjes op elkaar leggen.’
Misschien dan een hand tussen de benen? ‘Voor een volgende film best een aardig idee. Kan een vernieuwend moment zijn.’
Bron: Volkskrant.nl