Een groot deel van de seksbranche blijft buiten zicht van politie en gemeenten, blijkt uit eigen onderzoek. Veel sekswerkers werken illegaal vanuit huizen en dit maakt ze kwetsbaar voor misdrijven. Experts wijzen op gebrekkig beleid en verandering. „In Scandinavië maken ze de klant strafbaar.’’
Nog geen 24 uur nadat ze Zuid-Amerika verliet, staat een jonge vrouw zwaar opgemaakt in de deuropening van een flatje in Brabant. Achter haar doemt een oudere man op die naar alcohol ruikt en haar taal niet spreekt. Als controleurs de flat binnenstappen, vlucht de vrouw de slaapkamer in. Welkom in een kat-en-muisspel tussen pooiers, prostituees en controleurs, waar slachtoffers van de radar verdwijnen.
Eerder die dag gaan bij de paspoortcontrole op Schiphol alle alarmbellen af. Het adres dat de jonge vrouw aangeeft als verblijfplaats staat bekend vanwege prostitutieoverlast. Zelf zegt ze, via een tolk, op vakantie te zijn. Zonder harde bewijzen kan de marechaussee niet anders dan haar laten gaan. Niet veel later ziet de marechaussee dat de vrouw op de site Kinky.nl staat, waarop sekswerkers zich aanbieden. De betreffende gemeente wordt ingeseind en controleurs daarvan maken zogenaamd een seksafspraak. Met een team gaan ze erheen, waar al snel blijkt dat er sprake is van illegaal sekswerk.
Lappendeken
Het enige wat het controleteam kan doen, is een dwangsom opleggen aan de man die de woning huurt. Toch is het vooral de kwetsbare toestand van de vrouw die hun zorgen baart. Maar met de naar alcohol ruikende man hijgend in haar nek blijft ze via een tolk beweren dat ze geen hulp nodig heeft. De jonge vrouw uit Zuid-Amerika is geen uitzondering. Dagelijks zitten handhavers met de handen in het haar. Sinds de wetswijziging in 2000 bepaalt elke gemeente zelf hoe sekswerk geregeld is. Dat heeft geleid tot een lappendeken van regels, vergunningstelsels en ook handhavingscapaciteit.
De onderzoeksredactie van deze krant stelde vragen aan 25 gemeenten en sprak met sekswerkers, politie en experts. Meerdere gemeenten gaven aan ‘geen zicht’ te hebben op illegale prostitutie. Dat komt doordat sekswerkers zich vaak verplaatsen binnen het internationale netwerk van pooiers, waardoor er een kat- en-muisspel ontstaat. Hierdoor blijven slachtoffers van seksuele uitbuiting uit beeld bij instanties.
Ondertussen is het overgrote deel van de sekswerkers in Nederland in de illegaliteit beland. In die schaduwwereld gedijen mensenhandel en uitbuiting. „Daar maken criminele groeperingen dankbaar misbruik van”, vertelt Herro Scheeper, adviseur aanpak mensenhandel voor de politie. „Juist op die plekken waar het niet goed geregeld is, worden slachtoffers uitgebuit.” Illegale prostitutie vindt veelal vanuit woningen plaats, blijkt uit de antwoorden van de 25 gemeenten. Advocaten Paul Roks en Christian Schellekens van Huur Advocatuur zien het steeds vaker gebeuren.
Zo had Roks een zaak rond een man die zijn sociale huurwoning had omgebouwd tot bordeel. „Hij woonde er niet. Twee vrouwen werkten er fulltime. Dit leek op een georganiseerd netwerk.” Roks ziet vaker dat sekswerkers maar een paar dagen op één plek blijven. „Een van hen had een database met negenhonderd adressen op haar telefoon.”
Vergunningplicht
Vooral sinds de coronapandemie is deze verschuiving naar woonwijken toegenomen, zien ook de twee advocaten. Bordelen en seksclubs sloten de deuren, waarna prostituees – soms uit nood – hun werk voortzetten vanuit woningen. Sindsdien is het aantal rechtszaken over illegale prostitutie in sociale huurwoningen geëxplodeerd, merkt advocaat Schellekens. „Waar je eerst veel hennepkwekerijen in woningen zag, zie je daar nu prostitutie.”
Om misstanden tegen te gaan, hanteren veel gemeenten een vergunningplicht voor sekswerkers. Gemiddeld verlenen zij slechts twee à drie vergunningen – vaak ook voor seksbioscopen of massagesalons. Sommige gemeenten geven geen enkele vergunning uit. Dat terwijl 20.000 sekswerkers zich in 2024 in Nederland aanboden op Kinky.nl en Sexjobs.nl, sites die samen elke maand 3,5 miljoen bezoekers trekken. Maar een heel klein deel van die prostituees werkt dus met een vergunning.
Floortje van de Corput controleert met haar team in Midden-Brabant of sekswerk volgens de lokale regels plaatsvindt. Dagelijks ziet zij schrijnende situaties tijdens de controles, in woningen maar ook op recreatieoorden. „Op een vakantiepark trof ik naar aanleiding van een seksadvertentie drie Roemeense vrouwen met een kind van 9 aan”, vertelt ze. „Ze zeiden dat ze op vakantie waren, dus meer dan hen wegsturen en een zorgmelding over het jongetje doen, kon ik niet.” In sommige plaatsen zitten meerdere vakantieparken in één straat. „In een slechte week treffen we dan dezelfde vrouw elke dag op een ander park aan. Heeft ze een Europees paspoort? Dan kun je weinig. Het probleem verplaatst zich steeds.”
Van de Corput doet nu vijf jaar controles. Slechts één keer vroeg iemand echt om hulp. ,,Het wantrouwen is groot, zeker bij Zuid-Amerikaanse vrouwen. Soms laten ze foto’s van hun zieke kinderen in het thuisland zien. Ze kunnen de zorgkosten niet betalen.”
De mogelijkheden van een controleteam zijn beperkt. Ze mogen op basis van een melding of seksadvertentie een controle uitvoeren, maar zonder directe signalen van dwang of uitbuiting kunnen ze weinig beginnen. Is de vrouw meerderjarig, heeft ze een EU-paspoort en zegt ze vrijwillig te werken, dan eindigt het vaak bij een gesprek en – als er sprake is van illegaal sekswerk – een dwangsom voor de huurder.
Subtiele dwang
Een zorgmelding doen kan bij kwetsbare situaties, zoals wanneer er een kind aanwezig is. Maar daadwerkelijke hulpverlening komt zelden op gang: slachtoffers ontkennen dat er iets mis is of durven geen hulp te vragen. En dat maakt dat het probleem zich moeiteloos verplaatst, van het ene huis of het ene vakantiepark naar het volgende.
Dat het aanpakken van mensenhandel bijzonder lastig is, ziet ook Maarten Noordzij, de landelijke officier van justitie mensenhandel bij het Openbaar Ministerie. „Het begint al met de lage bereidheid om aangifte te doen.”
Dwang speelt vaak een grote rol, maar dat is moeilijk te bewijzen, zeker als het om subtiele vormen gaat. „Je bent dan afhankelijk van de verklaring van het slachtoffer. Zonder die verklaring krijg je een zaak moeilijk rond.” Volgens Noordzij is wat het Openbaar Ministerie ziet maar het topje van de ijsberg.
Oplossing
Criminoloog en sekswerkbeleid-expert Joep Rottier ziet een oplossing: meer legale werkplekken voor prostituees. Maar sinds 2000 daalde het aantal legale plekken juist fors. In 2021 telde een onderzoeksinstituut in opdracht van de overheid ‑373 vergunde seksbedrijven, terwijl dat er in 2014 nog 833 waren.
„Als je de arbeidsrechten van sekswerkers verbetert, kun je mensenhandel en uitbuiting veel beter bestrijden”, zegt Rottier. „De uitbuiters weten dan dat sekswerkers rechten hebben, daardoor durven die veel eerder naar de politie te stappen. Dus potentiële uitbuiters zijn dan veel meer op hun hoede.”
Wendy van der Jagt van de klankbordgroep Seksworks (‘voor en door sekswerkers’) pleit ook voor veilige, legale werkplekken. „Er is enorme behoefte aan plekken waar sekswerkers beschermd kunnen werken en een kamer kunnen huren. Sekswerk is werk, uitbuiting en mensenhandel is criminaliteit”, zegt ze.
Rottier benadrukt daarnaast het belang van decriminalisering. Hij wijst op België, waar prostituees sinds december 2024 een arbeidscontract en sociale zekerheden krijgen. „België doet nu een goede poging met het decriminaliseren van sekswerk, zoals Nieuw-Zeeland dat al in 2003 heeft gedaan.
In dat land hebben sekswerkers dezelfde rechten en plichten als andere zzp’ers.”
Nederland probeert al sinds 2008 een nieuwe sekswerkwet van de grond te krijgen, maar dat is na zeventien jaar nog altijd niet gelukt. „Het is vaak moraalpolitiek, niet gebaseerd op feiten”, zegt Rottier.
Scandinavië
Angélique Koopmans van stichting TheBridge2Hope, die zich inzet voor slachtoffers van mensenhandel en uitbuiting in Nederland, pleit ervoor na te denken over een ander model, zoals in Scandinavië. „Daar maken ze de klant strafbaar. Terwijl wij de klant en pooier beschermen.” Volgens Koopmans is het onder de huidige wet toegestaan dat je iemand faciliteert om seksuele handelingen te verrichten. „Daardoor is er een dunne lijn tussen uitbaten en uitbuiten.” Ook Rob Kelder, zorgcoördinator mensenhandel bij hulporganisatie Fier, ziet klanten de dans ontspringen. „Bij een minderjarig slachtoffer krijgen klanten vaak een taakstraf en een dag onvoorwaardelijk”, zegt hij, verwijzend naar een rechtszaak die hem is bijgebleven.
Eerste Kamerlid Madeleine van Toorenburg (CDA) beaamt dat het onderwerp muurvast zit. ,,Geen enkele coalitie komt eruit. Met legalisering los je problemen niet op. Die wet ligt er al zo lang, dat wordt nooit iets.”
‘Imbeciele wereld’
Als oud-gevangenisdirecteur zag ze de gevolgen van uitbuiting van dichtbij. „Ik heb vrouwen gezien die verslaafd en chronisch incontinent waren, soms zelfs zwanger. Dan denk ik: welke man wil over een totaal uitgeleefde, zwangere verdrietige vrouw heen, wat is dat voor een imbeciele wereld?”
En zo blijft de situatie voortduren. Zoals bij de jonge vrouw uit Zuid-Amerika, die werd aangetroffen in dat Brabants flatje. De controleurs geloofden niet dat ze daar veilig was. Urenlang zochten ze naar een manier om haar uit de woning te krijgen. Uiteindelijk stemde ze ermee in om zelf te vertrekken. Ze werd afgezet bij een treinstation. Waarheen? Waarschijnlijk op weg naar een volgende sekswerkplek – opnieuw buiten beeld van iedereen die haar zou moeten beschermen.
Bron: ad.nl